In deze studie, uitgevoerd in opdracht van de directie Geneesmiddelen en Medische Technologie van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), beschrijven we de bevindingen van ons kwalitatief onderzoek naar de prikkels in de farmaceutische keten die tot gevolg hebben dat een ander, niet-preferent geneesmiddel wordt verstrekt.

De geneesmiddelkeuze, en daarmee ook de geneesmiddelwisseling, vindt plaats aan de balie in de apotheek. Er zijn vijf factoren die de apotheek meeneemt in de geneesmiddelkeuze, voortkomend uit de twee ‘petten’ die de apotheek heeft:

• Het verlenen van zorg. Een apotheek streeft naar het verlenen van kwalitatief goede farmaceutische zorg. Dit maakt dat zij de volgende criteria meeneemt in haar afwegingskader bij de geneesmiddelkeuze:
  • ‘Kwaliteit van farmaceutische zorg’
  • ‘Klanttevredenheid’
• Het exploiteren van een bedrijf. Daarnaast maakt de apotheker afwegingen passend bij het gezond exploiteren van een bedrijf. Dit maakt dat zij de ook volgende criteria meeneemt in haar afwegingskader bij de geneesmiddelkeuze:
  • ‘Vergoeding’
  • ‘Inkoop’
  • ‘Bedrijfsvoering’

Alle schakels in de farmaceutische keten hebben vanuit hun rol invloed op het afwegingskader van de apotheker. Prikkels vanuit de arts (voorschrijver) en zorgverzekeraars zijn het meest sturend. De voorschrijver beïnvloedt het criterium ‘kwaliteit van zorg’ en zorgverzekeraars beïnvloeden het criterium ‘vergoeding’ in het afwegingskader. Ook de groothandel heeft grote invloed op het afwegingskader, al is deze secundair aan de invloed van de voorschrijver en de verzekeraar. De groothandel beïnvloedt de criteria ‘inkoop’ en ‘bedrijfsvoering’ middels inkoopmandaat/voorkeurslabel, ondersteuning bij de bedrijfsvoering (bijvoorbeeld via software) en toegang tot voordelen zoals gecentraliseerde parallelimport. Al deze invloeden kunnen potentieel leiden tot geneesmiddelwisselingen. Hoewel de verschillende schakels allen invloed uitoefenen op het afwegingskader van de apotheker, is geen apotheek hetzelfde. Het samenspel van de verschillende prikkels in de unieke context van de apotheker kan daarom sterk verschillen.

Op basis van ons onderzoek concluderen we dat het in de eerste plaats belangrijk is om de ervaren negatieve impact van geneesmiddelenwisselingen te verlichten. We zien daartoe vier oplossingsrichtingen, geordend naar oplopende mate van ingrijpen:

1. Verminderen van negatieve perceptie van geneesmiddelwisselingen (middels het verbeteren en uniformeren van begeleiding en manier van communiceren bij een wisseling, en/of het houden van een publiekscampagne)
2. Bieden van duidelijk platform in Persoonlijke Gezondheidsomgeving (PGO) waar patiënt zich gehoord voelt na een geneesmiddelwisseling
3. Bieden van meer keuzevrijheid aan de patiënt in ruil voor een grotere bijdrage aan de kosten daarvan
4. Uniformeren van doosjes en inhoud

Aangezien geneesmiddelwisselingen onder andere het gevolg zijn van prikkels in de farmaceutische keten die trachten de geneesmiddelkosten te beheersen, zullen oplossingsrichtingen om het aantal wisselingen te verminderen waarschijnlijk kostenverhogend werken. Uiteraard zijn er wel mogelijkheden denkbaar om het aantal wisselingen te verminderen, zoals:

• Ingrijpen in inkoopbeleid van zorgverzekeraars (bijvoorbeeld: aanwijzen meerdere preferente middelen in één cluster)
• Ingrijpen in inkoopbeleid van groothandels (bijvoorbeeld: opstellen, publiceren van en handelen naar een gedragscode omtrent het aanwijzen van preferente leveranciers)

Hoewel nog ingrijpender is het ook mogelijk om het stelsel zelf te veranderen, door bijvoorbeeld:

• Opstellen richtlijn waarin een maximaal aantal wisselingen in een bepaalde periode wordt vastgelegd
• Volledig neerleggen van inkooprol bij overheid
• Volledig neerleggen van inkooprol bij zorgverzekeraars
• Volledig neerleggen van inkooprol bij groothandels en apothekers.